اشاره ای به آئین مهرپرستی ۲

نشانه های مهر پرستی در عزاداری

یکی از نشانه های جالب به جای مانده از این تمدن آیین های سوگواری است. در این آیین های سوگواری و شیوه های برگزاری و زمان و مدت آن، همگونی بسیار زیادی می توان دید، البته آیین های سوگواری در فلات ایران فقط به همین خلاصه نمی شود. در سمت دیگر ایران یعنی جنوب شرقی هم آیین های دیگری داریم. همچنین در شمال شرقی ایران نشانه های زیادی از آیین های سوگ سیاوش داریم مثلاً در شمال بخارا آیین هایی داریم که در تاریخ بخارا که ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی، یک هزار سال پیش آن را مکتوب کرده است، عنوان شده و اطلاعاتی را پیش روی ما می گذارد که این آیین ها از ۳ هزار سال پیش مرسوم بوده است.

    آیین های سوگ سیاوش که در تمام ایران چیزهایی از آن به جا مانده است باز هم مشترکات فراوانی با آیین عزاداری محرم دارد. یکی از آیین های به جا مانده از سوگ سیاوش «چمر» در میان لرها و بختیاری هاست که معمولاً در سوگ یک جوان بزرگ و رشید و اشخاص مهم برگزار می شود.

    ما سوگواری هایی هم داریم به نام «آیین مهر» که به آیین مهری در ایران مربوط می شود، آیین های مهری بعدها که از ایران به امپراطوری رم رفت بشدت در آن جا رواج پیدا کرد و در مراکز و معابد مهری رشد کرد. آیین های سوگواری به نام مصیبت مهر در آن جا اجرا می شد و بعدها که رومی ها آیین های مسیحی را پذیرفتند، بسیاری از مراسم و آداب و سنن مهری در قالب دین جدید مسیحیت مطرح شد، از جمله مراسم مصیبت مسیح که هنوز هم در اروپا، در برخی نقاط، کمابیش رواج دارد و دنباله مراسم مصیبت مهر است که ریشه های آن در ایران است.

    در واقع ما ظرف آیین های سوگواری را در سرزمین خود داشته ایم. بعدها که حادثه شهادت امام حسین علیه السلام در کربلااتفاق می افتد، فصل جدیدی در آیین های سوگواری در ایران باز می شود و در واقع آیین های جدیدی در قالب سنت ها و سوگ های ایرانی ریخته می شود و طبیعی است که در شیوه ها و آیین های قبلی و بسیار گسترده تر از آنها در تمام سرزمین های ایران رواج پیدا می کند. مراسم ماه محرم در جاهایی برگزار می شود که در حوزه فرهنگ های ایرانی هستند، مانند لبنان، سوریه، هند و ترینیداد که فرهنگ ایرانی به قول چامسکی از سوی کارگران هندی در آنجا رواج پیدا کرده است. به هر حال منشأ تمام این مراسم، حوزه فرهنگی ایران است. شیوه های برگزاری مراسم ماه محرم بسیار متنوع و گوناگون هستند، مانند دسته گردانی، نخل گردانی و علم گردانی که همگی در قالب دسته گردانی برگزار می شوند.

    یکی از مهم ترین رسم های محرم، تعزیه خوانی است، در واقع در صورت های کهن این مراسم، بیشتر جنبه های نمایشی را در دسته گردانی ها داریم و حرکت نشانه های نمادین مانند علم ونخل که هر دو نشانگر شهادت هستند و در واقع هر دو بن مایه های مشترک دارند. علم نشانه یک درخت فرو افتاده است به عنوان نماد یک شهید. اگر به نخل هم دقت کنیم روی آن یک نماد سرو وجود د ارد (جلوی تمام نخل ها) و اگر خود مقطع نخل را هم در نظر بگیریم نماد سرو است. هم علم و هم نخل هر دو نماد درخت هستند، البته در حوزه های مرکزی بیشتر سرو و در مناطق کوهستانی صنوبر است.

 در بسیاری از این مناطق هنوز صنوبرها علم هستند که زیورآلات و پارچه های نذری و لباس به آن می پوشانند. علاوه بر علم و نخل در دسته گردانی ها نشانه های نمادین دیگری هم حرکت داده می شود مانند نمادهای کبوتر، شیر و چیزهایی که با نمادهای شهادت و مراسم گذشته ارتباط پیدا می کند. حتی صحنه هایی به صورت روان همراه دسته ها حرکت می کنند و همین صحنه های نمایشی است که بعدها به تدریج به یک نمایش کامل تبدیل می شود و به صورت «تعزیه های گردان» در مناطق مختلف معمول می شود که هنوز هم در اراک تعزیه گردان وجود دارد و قبلاً در زنجان، قم و شهرهایی مانند مشهد و شهرهای زیارتی که دسته ها از اطراف می آمدند هم وجود داشته است. به این صورت که ۲۰ دسته تعزیه خوان پشت هم صحنه هایی را می خوانند و دنبال هم حرکت می کنند، تماشاگران کنار خیابان ایستاده اند و تمام صحنه ها را مانند فیلم دنبال هم می بینند.

    تعزیه ها دو صورت ثابت دارند یکی صورت مجلس و جداگانه که در تکیه ها و مکان ها برگزار می شود و یکی هم که در یک میدان گاهی بزرگ و به صورت همزمان است، مانند تعزیه هفتاد و دو تن.

 این مطلب از روزنامه ایران اخذ شده است

در بخش بعد به تاثیر آیئن مهرپرستی روی محراب ها خواهیم پرداخت